Адыгэй

Адыгэ Республикэ
Республика Адыгея


Адыгэ Нып	Адыгеим итамыгъ

[[File:Map of Russia - Template:Type subject RU%20of%20Map of Russia - Adygea.svgTemplate:Type subject RU (2008-03).svg|350px|Республикэ Адыгэ на карте России]]

Къэрал уэрэд: «Адыгеим икъэрал орэдыр»

Къалэ нэхьышъхьэр

Мыекъуапэ

И инагъыр

- Псори
- % псым иубыдыр

80-нэ

7 600 км²
5,7

Джылэр

- Псори
- Джылэм и Ӏувагъыр

74-нэ

443 043^[1] цӀыху (2010)
58,3 цӀыху/км²

ВРП

- Зэхэту, иджырей уасэхэмкӀэ
- ЦӀыхум техуэр

76-нэ

29,1 млрд. руб. (2007)
66 мин руб.

Федерал куейхэр

Ипшъэ

Эконом куейхэр

Ишъхъэрэ Къаукъаз

Нэхъышъхьэбзэр

адыгабзэ, урысыбзэ

ЛIышъхьэ

КъумпӀыл Мурат

Правительствэм и Тхьэматэ

КъумпIыл Мурат

Хабзэр къыдэзгъэкӀ тхьэматэр

Иванов, Анатолий Джэрджэ ыкъо

УФ-м и къэралым и кодыр

01

Зэманыгъуэр

UTC {{{FSUTC}}}

Адыгэ Республик (урысыбзэгьэ: Республика Адыгея), Адыгей — Урысые Федерацием хэтэу республик, Къыблэ Шъолъыр Округым хахьэ.

Краснодар краимкIэ къэухъурэигъэ.

Республикэм икъэлэ шъхьаIэр къалэу Мыекъуапэ. Мыщ нэбгырэ минишъэрэ тIокIищрэ пшIыкIуйрэм ехъу щэпсэу.

Адыгеим республикэ статусыр минрэ шъибгъурэ тIокIиплIрэ пшIыкIузрэ илъэсым иIэ хъугъэ. ЛIышъхьэрэ къэралхасэрэ хадзыгъ. Джы Адыгеим нып, гимн, тамыгъэ иIэх. Гъэтхапэм ипшIым минрэ шъибгъурэ тIокIиплIрэ пшIыкIутфрэ илъэсым Конституциер аштагъ. Адыгэир цIыф лъэпкъыбэ зыщыпсэурэ республик. Мыщ зэгурыIохэу урысхэр, адыгэхэр, ермэлхэр, нэгъойхэр, курдхэр, урымхэр, чэчэнхэр ыкIи нэмыкIхэр щэпсэух.

Географие

Адыгэ Республикэм ичIыгъурышъо

Адыгэ Республикэм ичIыопс баи, даxэ. Мыщ къушъхьэхэр, мэзхэр, псыхъохэр бэу итых.

Псыхэр

Къушъхьэхэр

Тарихъыр

Адыгеим республикэ статусыр минрэ шъибгъурэ тІокІиплІрэ пшІы-кІузрэ илъэсым иІэ хъугъэ. Гъэтхапэм ипшIым минрэ шъибгъурэ тІокІиплІрэ пшІыкІутфрэ илъэсым Конституциер аштагъ.

Административ зэхэтыкI

Адыгэ Республикэм къэлитIу ит. Ахэр: Мыекъуапэ ыкIи Адыгэкъал. Республикэр райониблэу зэтеутыгъэ. Ахэр: Джэджэ, Кощхьэблэ, Красногвардейскэ, Мыекъопэ, Тэхъутэмыкъое, Теуцожь ыкIи Шэуджэнхьэблэ районхэр. Районхэм ягупчэхэр — станицэу Джаджэр, чылэу Кощхьабл, станицэу Красногвардейскэр, поселкэу Тульскэр, чылэу Тэхъутэмыкъуай, чылэу Пэнэжьыкъуай, чылэу Хьакурынэхьабл.^[2]

Адыгэ Республикэм и къедзыгъо|Адыгэ Республикэм и къедзыгъохэр
Адыгэ Республикэм и къалэхэр
- Адыгэкъалэ
- Мыекъуапэ

Адыгэ Республикэм и президентхэр

Джарымэ Аслъан Алые ыкъор — Адыгэ Республикэм ия 1-рэ лIышъхь
Шъэумэн Хьазрэт Мэджидэ ыкъор — Адыгэ Республикэм ия 2-рэ лIышъхь
ТхьакIущынэ Аслъан Кытэ ыкъор — Адыгэ Республикэм и 3-рэ лIышъхь.
КъумпIыл Мурат — Адыгэ Республикэм и джырэ лIышъхь.

Охабзэр

Адыгеим иклимат фабэ ыкIи шынэ. Хы ШIуцIэмрэ Кавказ къушъхьэхэмрэ климат изытеткIэ мэхьэнэшхо яI. Хы ШIуцIэм жьыр къегъэфабэ, къегъэшынэ. Кавказ къушъхьэхэм ощхыр къезыхьакIрэ жьыбгъэхэр Адыгеим къыщагъэуцух ыкIи ащ къыхэкIэу ощхыбэ къытфещхы. Адыгеим иклимат мэкъумэщ IофшIэнхэр пшIэнхэмкIэ къекIоу щыт. Илъэсым мэфэ шъитIум ехъу фабэу хэт. Бжыхьэм фабэ, огъу. Бжыхьэр Iоныгъо мазэм щегъэжьагъэу тыгъэгъазэм нэс еты. Адыгеим икIымафэхэр чъыIэ дэдэхэп. Гъатхэр мэзаем ыкIэм е гъэтхапэм икъихьэгъум къежьэ. Чъыгхэр къэтIэмых. Гъэмафэр фэбэ дэд ыкIи кIыхьэ.

ЧIыопс

Адыгеим ичIыопс идэхагъэ бэмэ агъэшIагъо. Ащ икъэбзагъэрэ идэхагъэрэ дунаим иапэрэ чIыпIэхэм ащыщ еубыты. Адыгеим ичIыопс къагъэбаи къушъхьэхэу Лэгъо-Накъ, Фыщт, Ошъутен, ЧIыгъушъ, Пшехо-Су. Псыхъо дэхаби тиI. Ахэмэ псыхъо инхэри цIыкIухэри ахэтых. Анахь псыхъошхор Шъхьэгуащэ ары. Ащ къалэу Мыекъуапэ кIэлъырыс. Шъхьэгуащэ Пшызэ хэлъэдэжьы. Псыхъоу Лаби лъэшэу дахэ. Пщыщэ Гъобэкъуае, Къунчыкъохьаблэ ыкIи нэмыкI къуаджэхэри кIэлъырысых. ТиIэх псыхъохэу Щэхъураджи, Псэкъупси, ПкIашъи, Марти, Дышъи. Мэфэ фабэхэм псыхъом зыщыбгъэпскIыныр тхъагъо.

Културэр

ТхэкIо ыкIи усакIо цIэрыIохэр

СурэтышI цIэрыIохэр

Зэпыщэхэр

↑ Росстат-ым къызэрилъытэмкӀэ
↑ АДЫГАБЗЭ Я 3-рэ класс Анцокъо С., Индрысэ Р., КIэсэбэжъ Н. 2013 н. 14

Егъэпхыгъэ линкхэр

[1] Росстат-ым къызэрилъытэмкӀэ

[2] АДЫГАБЗЭ Я 3-рэ класс Анцокъо С., Индрысэ Р., КIэсэбэжъ Н. 2013 н. 14

[1]

[2]